زوال عقل یا دمانس (Dementia) اصطلاح گسترده‌ای است که برای توصیف کاهش توانایی ذهنی به حدی شدید که در زندگی روزمره تداخل داشته باشد، استفاده می‌شود. این اصطلاح برای یک بیماری خاص نیست، بلکه گروهی از علائم مرتبط با کاهش حافظه یا سایر مهارت‌های تفکر نیز به عنوان زوال عقل شناخته می‌شوند.
گزارش ۲۰۲۰ کمیسیون Lancet در مورد پیشگیری، مداخله و مراقبت از زوال عقل، اهمیت پرداختن به این وضعیت را به طور جامع نشان می‌دهد. مطالعات مختلفی برای درک شیوع جهانی زوال عقل انجام شده است که با بررسی‌های سیستماتیک و متاآنالیزها بینش‌های ارزشمندی را در مورد این جنبه ارائه می‌دهند که نشان‌دهنده اهمیت آن است.
علائم زوال عقل؛ ۵ علامت اولیه زوال عقل چیست؟
علائم زوال عقل بسته به علت زمینه‌ای آن می‌تواند متفاوت باشد. با این حال، برخی از علائم رایج عبارتند از:
- از دست دادن حافظه، که ممکن است فراموشی رویدادها، نام‌ها یا مکان‌های اخیر باشد.
- مشکل در تمرکز، یادگیری چیزهای جدید یا تصمیم گیری
- مشکلات زبان، مانند مشکل در درک یا استفاده از کلمات
- تغییرات در خلق و خو، شخصیت یا رفتار مثل گوشه‌گیری
- سردرگمی
بهترین متخصص مغز و اعصاب در تهران می‌تواند تشخیص دهد این علائم مربوط به زوال عقل هستند یا بر اثر بیماری دیگری است که بر حافظه تاثیر گذاشته است. به این ترتیب نیاز است تا در صورت بروز این علائم، مراجعه به متخصص مغز و اعصاب برای تشخیص زودهنگام صورت بگیرد.
زوال عقل چگونه ایجاد می‌شود؟
زوال عقل در اثر تغییراتی در مغز، از جمله تجمع غیرطبیعی پروتئین‌های معروف به پلاک‌های آمیلوئید و تاو ایجاد می‌شود. دمانس فرونتوتمپورال، شکل نادری از دمانس است که در افراد جوان‌تر از ۶۰ سال رخ می‌دهد. با مقادیر یا اشکال غیرطبیعی پروتئین‌های تاو و TDP-43 همراه است.
در پاسخ اینکه چه چیزی باعث زوال عقل می‌شود باید گفت دلایل مختلفی برای زوال عقل وجود دارد، اما برخی از رایج‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- بیماری آلزایمر شایع‌ترین علت زوال عقل است. این یک بیماری پیشرونده سلول‌های مغز را از بین می‌برد.
- زوال عقل عروقی که در اثر آسیب به رگ‌های خونی در مغز ایجاد می‌شود.
- زوال عقل لویی بدن که به دلیل رسوب غیرطبیعی پروتئین در مغز ایجاد می‌شود.
- زوال عقل فرونتوتمپورال که بر بخش‌هایی از مغز که رفتار، شخصیت و زبان را کنترل می‌کنند، تأثیر می‌گذارد.
بیشتر بدانید: بهترین روانپزشک در تهران چه کسی است؟
تشخیص زوال عقل
هیچ آزمایش واحدی برای تشخیص زوال عقل وجود ندارد. پزشکان معمولاً ترکیبی از آزمایش‌ها را استفاده می‌کنند، از جمله:
- سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی
- آزمون وضعیت ذهنی برای ارزیابی مهارت‌های تفکر
- آزمایشات خون
- تست‌های تصویربرداری مغز، مانند ام آر آی، سی تی اسکن و نوار مغز
علاوه بر این‌ها، توصیه‌هایی برای تشخیص زوال عقل ناشی از بیماری آلزایمر توسط گروه‌های کاری انجمن ملی پیری-آلزایمر ارائه شده است تا متخصصان مراقبت‌های بهداشتی را در این فرآیند راهنمایی کنند.
یکی از پیشرفت‌های مهم در زمینه مرحله‌بندی زوال عقل، معرفی مقیاس درجه‌بندی دمانس بالینی (CDR) در سال ۱۹۸۲ بود. این مقیاس با هدف ارائه مرحله‌بندی بالینی دقیق‌تری از دمانس در افراد مسن‌تر، به ویژه آن‌هایی که زوال عقل خفیف پیری از نوع آلزایمر داشتند، بود.
لازم به ذکر است برای تشخیص و انجام هر یک از این تست‌ها نیاز است به بهترین کلینیک مغز و اعصاب در تهران مراجعه کنید تا سوابق شما و احتمال وجود این بیماری بررسی شود.
درمان زوال عقل
هیچ درمانی برای زوال عقل وجود ندارد، اما درمان‌هایی وجود دارد که می‌تواند به مدیریت علائم و بهبود کیفیت زندگی کمک کند. این درمان‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- داروهایی برای بهبود حافظه، تفکر و رفتار
- درمانی برای کمک به فعالیت‌های روزانه و حمایت عاطفی
- تغییرات سبک زندگی، مانند تغذیه سالم، ورزش و مشارکت اجتماعی
هیچ رویکرد یکسانی برای مراقبت از زوال عقل وجود ندارد. بهترین رویکرد بسته به نیازها و ترجیحات فرد متفاوت خواهد بود. با این حال، برخی از جنبه های مهم مراقبت از زوال عقل عبارتند از:
- ایجاد یک محیط امن و حمایتی
- کمک به فعالیت‌های روزانه
- ارائه حمایت عاطفی
آیا می‌دانید تفاوت متخصص مغز و اعصاب با جراح مغز و اعصاب چیست؟
زوال عقل از چه سنی شروع می‌شود؟
برای اکثر افراد مبتلا به آلزایمر – کسانی که نوع دیررس آن را دارند – علائم ابتدا در اواسط ۶۰ سالگی یا بعد از آن ظاهر می‌شوند. هنگامی که این بیماری قبل از ۶۵ سالگی ایجاد می‌شود، به عنوان آلزایمر زودرس در نظر گرفته می‌شود که می‌تواند از ۳۰ سالگی فرد شروع شود، اگرچه اتفاقی نادر است.
زوال عقل در جوانی چیست؟
دمانس معمولاً با افراد مسن مرتبط است، اما می‌تواند افراد جوان‌تر را نیز تحت تأثیر قرار دهد. زوال عقل در جوانان که همچنین به عنوان زوال عقل با شروع جوانی یا زوال عقل زودرس شناخته می‌شود، در افراد زیر ۶۵ سال تشخیص داده می‌شود. در حالی که زوال عقل در جمعیت‌های مسن‌تر شایع‌تر است، دمانس با شروع جوانی حدود ۲ تا ۸ درصد از کل موارد زوال عقل را تشکیل می‌دهد.
بسیاری از علائم زوال عقل در جوانی مشابه علائم در افراد مسن است، مانند از دست دادن حافظه، سردرگمی، و دشواری در انجام کارهای روزانه.
با این حال، علل زمینه‌ای می تواند متفاوت باشد. در حالی که بیماری آلزایمر هنوز یک احتمال برای بروز دمانس در جوانی است، علل دیگری مانند زوال عقل عروقی، زوال عقل پیشانی گیجگاهی (FTD) و حتی آسیب‌های سر یا عفونت در افراد جوان‌تر شایع‌تر است.
دمانس فرونتوتمپورال (FTD) گروهی از اختلالات مغزی است که بر لوب های پیشانی و گیجگاهی مغز که مسئول شخصیت، رفتار، زبان و حرکت هستند، تأثیر می گذارد. FTD بیشتر در افراد جوان مبتلا به زوال عقل تشخیص داده می‌شود.