پاها به عنوان یکی از مهمترین اعضای بدن، نقش ویژه‌ای در حرکت و انجام فعالیت‌های انسان دارند، بنابراین مراقبت از آنها ضرورت بسیاری دارد. مهمترین قسمت این اندام‌های حیاتی، زانوها می‌باشند، که به عنوان اساسی ترین عضو حرکتی، ممکن است در اثر عوامل مختلف، دچار آسیب شوند. التهاب مفصل، ساییدگی زانو که در اصطلاح به آن آرتروز زانو گفته می‌شود، از شایع ترین مشکلات و بیماری‌های زانو می‌باشد.
از آنجا که در غضروف‌ها عروق خونی و رشته‌های عصبی وجود ندارد، ترمیم بافت آن امکان پذیر نمی‌باشد و تخریب آن بدون درد می‌باشد و این موضوع باعث شده که تحلیل این بافت بدون بروز علائم و درد انجام شود. پاره شدن مینیسک، عامل اصلی از بین رفتن بافت غضروف مفصل است. انهدام و تخریب غضروف، عامل اصلی فرسایش و ساییدگی زانوها می‌باشد، که در علم پزشکی به آن استئوآرتریت می‌گویند. آرتریت روماتوئید نوعی دیگر از آترزو زانو می‌باشد، که در اثر التهاب مفصل به وجود می‌آید.
در نواحی تیبیوفمورال و مفصل کشککی- رانی به وجود می‌آید. استخوان‌های درشت نی، کشکک و ران، سه استخوان تشکیل دهنده‌ی زانو هستند. قسمت انتهایی این سه استخوان توسط غضروف که بافتی ضخیم و انعطاف پذیر و کشسان می‌باشد، پوشش داده شده است. غضروف مانند سطحی لغزنده عمل می‌نماید، بدین صورت که شرایط مناسبی را، برای انجام حرکات نرم میان استخوان‌های زانو و حفاظت از آنها در مقابل ضربه و شوک‌های ناگهانی به وجود می‌آورد. اگر به هر دلیلی غضروف انتهای استخوان‌های درشت نی و ران دچار تخریب و فرسایش شود و به تدریج از بین برود، باعث ایجاد خشکی بین استخوان‌ها می‌شود. از این رو حرکت استخوان‌ها بسیار سخت شده و دیگر قادر نخواهند بود به راحتی حرکت کنند، که این عوامل باعث به وجود آمدن درد و صدا در زانو می‌شود.
عوامل موثر در ایجاد آرتروز زانو
از رایج ترین علل ایجاد آرتروز زانو، کهولت سن می‌باشد، با گذشت زمان و افزایش سن، مقدار زیادی از غضروف زانو از بین رفته و باعث ساییدگی این ناحیه می‌شود. بنابراین لازم است در سنین بالا، اصول مراقبت از زانو و مفصل را به طور کامل رعایت نمود، تا از ایجاد بیماری استئوآرتریت جلوگیری شود. وراثت از دیگر عوامل مهم و موثری است، که ریسک ابتلا به آتروز زانو و ساییدگی آن را به شدت افزایش می‌دهد، با این وجود افرادی که زمینه‌ی ژنتیکی ابتلا به ساییدگی زانو را دارند، بهتر است در انجام فعالیت‌های روزانه خود مواردی را که باعث محافظت از مفصل و زانو می‌شود را کاملا رعایت نمایند. اضافه وزن که امروزه به یک دغدغه‌ی کلی برای جوامع مختلف به حساب می‌آید، یکی از دلایل ابتلا به آتروز زانو می‌باشد، چرا که زانو‌های چنین افرادی، مجبور به تحمل وزن زیادی می‌باشد، که با گذشت زمان و وارد آمدن فشار بیش از حد به این ناحیه، دچار آسیب می‌شوند، که درد زیادی را به همراه دارد.
ایجاد ضربه در اثر فعالیت‌های ورزشی سنگین، یا حرکات ورزشی که زانو در آن نقش دارد، از عمده ترین علل، ابتلا به استئوآرتریت می‌باشد. بنابراین ورزشکاران انواع رشته‌های ورزشی باید در هنگام انجام تمرینات و مسابقات ورزشی، از تجهیزات ایمنی مثل زانو بند و کفش مناسب استفاده نمایند، چون در صورتی که فرد در اثر ضربه دچار آسیب دیدگی در قسمت مفصل و زانو شود، باید مدت زمان زیادی تحت درمان قرار گیرد و برای تسریع روند بهبودی باید از برخی فعالیت‌های ورزشی و در مواردی از انجام تمام فعالیت‌ها تا زمان بهبودی کامل خودداری نماید. جنسیت، شغل، نحوه و سبک زندگی، ضعف در سیستم ایمنی بدن افراد، بیماری‌های مانند: روماتوئید، انواع جراحی‌ها و صاف بودن کف پا از شایع ترین عوامل موثر در ابتلا به آرتروز زانو و از بین غضروف در مفصل می‌باشد.
نشانه‌های ابتلا به آرتروز زانو
از آن جا که غضروف موجود بین استخوان‌های زانو هیچگونه رشته‌ی عصبی ندارد، بنابراین نشانه‌های آترزو زانو به تدریج و آرام آرام نمایان می‌شود، که این موضوع از تشخیص به موقع این بیماری نیز جلوگیری می‌کند. به وجود آمدن درد مفصل که در اثر برخورد استخوان‌ها و ساییدگی آنها بر روی یکدیگر ایجاد می‌شود، اولین نشانه‌ی استئوآرتریت می‌باشد. درد زانو با انجام فعالیت‌های مانند رفت و آمد از پله‌ها نیز تشدید می‌شود.
ورم زانو که در پی انباشته شدن مایع در قسمت داخلی مفصل رخ می‌دهد، از دیگر نشانه‌های بارز آتروز می‌باشد. تورم زانو اگر در اثر وارد آمدن ضربه نباشد، بدون قرمزی است. در اصطلاح پزشکی به ورم زانو افیون یا آب آوردن زانو گفته می‌شود، که درد شدیدی را در پشت زانو ایجاد می‌کند. التهاب زانو که از دیگر علائم این بیماری است، در اثر جدا شدن تکه‌های غضروف و قرارگیری آن در مایع داخلی زانو به وجود می‌آید.
خشک و سفت شدن زانو که باعث ایجاد صدا در مفصل و دشوار شدن حرکت پا یا قفل شدن زانو می‌شود، از رایج ترین علامت‌های آرتروز زانو می‌باشد. این علائم بیشتر بعد از بیدار شدن از خواب و نداشتن تحرک برای مدت زمان طولانی، در افراد به وجود می‌آید. ضعف در مفصل، عدم تعادل، احساس سایش و بروز واکنش به لمس از دیگر نشانه‌های ابتلا به آرتروز زانو می‌باشد، که می‌توان از آنها برای تشخیص این بیماری نیز استفاده نمود.
تشخیص و درمان آرتروز زانو
نشانه‌ها و علائم ذکر شده در قسمت قبل، معاینات فیزیکی، تصویربرداری از زانو با استفاده از پرتو ایکس، نحوه‌ی راه رفتن، از راه‌های تشخیص استئوآرتریت می‌باشند. درمان آرتروز زانو که با هدف تلاش برای عدم از بین رفتن کامل غضروف، التیام درد، عملکرد مناسب زانو و کاهش ورم و التهاب مفصل انجام می‌شود با راه‌های گوناگونی قابل انجام است، که این موضوع بر اساس میزان پیشرفت بیماری و تحلیل غضروف، طبق دستور پزشک متخصص انجام می‌گیرد.
اگر میزان غضروف تخریب شده بسیار کم باشد و میزان درد در فرد مبتلا چندان زیاد نباشد، تجویز دارو و انجام حرکات ورزشی مناسب به همراه زانو بند و کمپرس آب سرد و گرم، بهترین و اولین راهکار درمانی است، که متخصصین برای بیماران تجویز می‌کنند. اما در بعضی موارد پیشرفت بیماری به صورت چشمگیری افزایش یافته است، در چنین مواردی فیزیوتراپی، تزریق ژل و عمل جراحی به بیماران توصیه می‌شود.
فیزیوتراپی به همراه حرکات ورزشی مناسب و سبک که در راستای بهبود و التیام نشانه‌های آرتروز زانو مانند درد، سفتی، خشکی و تقویت عضلات زانو و تعادل بخشیدن به حرکات زانو انجام می‌گیرد، به همراه استفاده از کفش مناسب و زانو بند موثر ترین روش برای درمان ساییدگی زانو می‌باشد. تزریق ژل که به عنوان یک روش نوین از سوی پزشکان در سال‌های اخیر ارائه شده است، نیز نتایج نوید بخشی را به همراه داشته است.
سخن پایانی
آرتروز زانو که در اثر از بین رفتن غضروف موجود در مفصل ایجاد می‌شود، علائمی مانند درد، ورم، التهاب و خشکی در ناحیه‌ی زانو را به فرد مبتلا به همراه دارد. از جمله شایع ترین علل ابتلا به این عارضه افزایش سن، چاقی، وراثت و ضربه می‌باشد. از موثر ترین راه‌های درمان ساییدگی زانو، فیزیوتراپی و تزریق ژل می‌باشد.